Ben je hyperalert: wat als je voelsprieten altijd ‘aan’ staan?

Ben jij altijd alert op wat er in je omgeving gebeurt? Zijn jouw voelsprieten altijd gericht op de mensen in je omgeving? Wanneer je hyperalert bent, ben je altijd op je hoede. Bij de minste of geringste oneffenheid in je omgeving reageert je systeem. Het gevolg is dat je altijd aan staat waardoor je bijvoorbeeld moeilijk ontspant.

In deze blog kijken we naar alert of hyperalert gedrag. Waarom ben je je vaak zo op je hoede, zelfs als er geen direct gevaar is?

Hier is niet 1 antwoord op te geven. Het antwoord ligt vaak in de complexe interactie tussen hooggevoeligheid, traumagestuurd gedrag en overlevingsmechanismen die je in je jeugd ontwikkeld hebt. We gaan de onderlinge verbanden bekijken, de consequenties van dit gedrag onderzoeken, en je handvatten bieden om hier mee om te gaan.

Lees je mee?

Hoe ziet hyperalert gedrag eruit?

Hyperalert gedrag kent een aantal basiskenmerken die we vaak terug horen komen in de praktijk.

• Je bent continu waakzaam
• Je hartslag schiet snel omhoog
• Je reageert op de energie van andere mensen
• Je merkt subtiele hints op (zelfs als er geen woorden aangegeven worden)
• Je neemt emoties over van anderen
• Je voelt het aan als het met de ander niet goed gaat
• Je kunt soms een onrustig en onbestendig gevoel hebben zonder dat er een directe aanleiding lijkt te zijn.
• Je slaapt slecht omdat je onrustig en waakzaam bent
• Je hebt moeite met ontspannen
• Je loopt op eieren

Je staat in de overlevingsstand

Een lichaam wat altijd aan staat, staat in de overlevingsstand. Altijd in de startblokken om aan te voelen of het veilig is. Om te scannen, de omgeving te analyseren en je uiteindelijk aan te passen aan de omgeving. Als je als kind niet gezien of gehoord bent dan ontwikkel je een mechanisme om het iedereen naar de zin te maken.

Hyperalert zijn, zorgt ervoor dat je al weet wat er bij de ander gebeurt of leeft voordat ze dit zelf weten. Het maakt dat je altijd wilt kunnen anticiperen. Als je voelt dat een ander niet lekker in z’n vel zit ga jij voor ze zorgen. Zo weet je zeker dat je afwijzing of lastige emoties voorkomt.

Je zenuwstelsel in staat van verhoogde waakzaamheid

Als je je hyperalert voelt, betekent dit dat je lichaam en geest in een staat van verhoogde waakzaamheid zijn. De polyvagaal theorie, ontwikkeld door Dr. Stephen Porges, biedt een verklaring voor hoe jouw lichaam reageert op veilige en gevaarlijke situaties. Het gaat over de werking van de nervus vagus, een van je belangrijkste zenuwen, die je autonome zenuwstelsel en vooral je parasympathische zenuwstelsel beïnvloedt.

Het autonome zenuwstelsel kan worden opgedeeld in het sympathische en het parasympathische systeem. Wanneer je een dreiging waarneemt, wordt je sympathische systeem geactiveerd, waardoor je in een vecht-of-vluchtreactie komt.

Sympatische staat van je zenuwstelsel

Als je constant hyperalert bent, bevindt je lichaam zich vaak in de sympathische staat, ook als er geen directe dreiging is. Je systeem is dan overdreven gevoelig voor bepaalde bedreigingen.

Dit is een beschermende reactie van je lichaam, vooral als je in het verleden traumatische ervaringen hebt gehad. Je lichaam probeert je simpelweg te beschermen tegen mogelijke gevaren, ook al zijn die gevaren niet altijd reëel.

Vluchten voor een tijger

An sich is dit een mooi mechanisme. Dit is gedrag wat je in de oertijd nodig had. Moest je vluchten voor een tijger, dan stonden al je zintuigen op scherp waardoor je scherper kon waarnemen. Wanneer je sympathische systeem wordt geactiveerd, komt er ook een stroom van hormonen vrij, waaronder adrenaline en cortisol. Deze hormonen bereiden je lichaam voor op snelle actie en verhogen ook je alertheid. Heel handig om jezelf in veiligheid te brengen. Normaal gesproken keert je lichaam daarna weer terug in de rustmodus.

Tegenwoordig hoeven we niet meer te vluchten voor tijgers. Maar bepaalde ervaringen kunnen wel maken dat je lichaam dezelfde paniek voelt. Bij aanhoudende stress of trauma kan het zijn dat je in een langdurige staat van hyperalertheid blijft.

Waardoor ontstaat hyperalert gedrag?

Over het ontstaan van hyperalert gedrag kunnen we verschillende dingen zeggen. In de kern heeft het altijd te maken met dat jij je onveilig voelt. Negen van de tien keer betekent het dat je opgegroeid bent in een onveilige thuissituatie. Dit hoeft niet direct gelinkt te zijn aan heftige situaties als geweld of verwaarlozing. Het kan in kleinere dingen zitten zoals:

• Altijd het gevoel hebben dat je moest peilen wat de stemming van je ouders was. Dit kan bijvoorbeeld wanneer je te maken hebt gehad met een narcistische ouder. Vaak heb je te maken met onvoorspelbaar of boos gedrag.
• Je hebt een ouder die emotioneel onbeschikbaar of afwezig was waardoor er veilige ruimte was voor jouw gevoelens.
• Je wilde je ouders niet in de weg lopen en niet tot last zijn.
• Je hebt het gevoel gehad dat je jouw ouders moest beschermen

In alle gevallen ben je als kind opgegroeid in een onveilige omgeving. Waarin het voor je eigen overleving belangrijk was om te peilen hoe het met de mensen in je omgeving was.

Trauma en hyperalert gedrag

Wanneer je een traumatische ervaring hebt doorgemaakt, heeft je systeem je willen beschermen tegen de pijn die dat met zich mee brengt. Eén van die reacties is het ontwikkelen van hyperalert gedrag.

Als je merkt dat je constant op je hoede bent, zelfs in situaties die anderen als veilig beschouwen, kan dit een direct gevolg zijn van het trauma dat je hebt ervaren. Je systeem kan een bepaalde vorm van hyperalert zijn inzetten om te zorgen dat je niet weer in bepaald trauma terecht komt of het herbeleeft.

Hyperalert zijn en hooggevoeligheid

Hyperalert gedrag wordt makkelijk gekoppeld aan hooggevoeligheid. Hooggevoelige mensen hebben een sensitief zenuwstelsel. Het betekent dat je informatie op een dieper en intenser niveau verwerkt en dingen vaak haarfijn aanvoelt. Je neemt heel subtiel waar en hebt vaak tijd nodig om te ontprikkelen en dingen te verwerken.

Hyperalert is gedrag is niet iets wat direct gelinkt kan worden aan hooggevoeligheid, maar wel gedrag wat veel voorkomt bij HSP’ers. Dit komt allereerst doordat je als HSP’er heel subtiel waarneemt. Dus van nature voel je goed wat er bij een ander leeft en wat een ander nodig heeft. Daar komt bij dat veel HSP’er worstelen met Rejection Sensitivity, ofwel afwijzingsgevoeligheid.

Afwijzing komt vaak harder binnen en dus probeer jij je als HSP’er te beschermen tegen deze pijn door bijvoorbeeld te pleasen, conflicten te vermijden of jezelf weg te cijferen.

Deze twee dingen versterken de kans op hyperalert gedrag. Je voelsprieten staan van nature al afgesteld op je omgeving. Dit maakt je vatbaarder voor extreem alert gedrag.

Niet kunnen of durven ontspannen

Als je constant aan staat en alert bent is wezenlijk ontspannen lastig. Je reageert immers zelfs op energetische signalen bij andere mensen op afstand.

Het kan zijn dat je zomaar onrustig bent, terwijl je gewoon thuis op de bank zit. Het is goed je te realiseren dat het niet kunnen ontspannen een traumagestuurde reactie kan zijn. Je lijf staat namelijk altijd aan. Zelfzorg kan dan erg ingewikkeld zijn, omdat je nooit echt rust ervaart wanneer je tijd voor jezelf pakt.

Wat zijn de consequenties van je voelsprieten die altijd aanstaan op de ander?

Als je altijd bezig met bent met het peilen van andere mensen en op eieren loopt om de ander niet boos te maken of teleur te stellen dan is het niet vreemd dat je moe bent. Dit is uitputtend. Je leeft altijd van buiten naar binnen. Je komt nergens toe aan jezelf. Doe je dit een langere periode dan kun je te maken krijgen met fysieke of mentale klachten zoals:

• Vermoeidheid
• Hoofdpijn
• Depressie
• Verstrikt raken in je emoties
• Stemmingswisselingen
• Paniekaanvallen
• Gefrustreerd voelen
• Machteloos voelen
• Moeite met slapen
• Worstelen met angsten

Altijd waakzaam zijn en leven met een narcist

Samenleven met een narcist is uitdagend. Wanneer je in je leven eenmaal met een narcist te maken hebt gehad, lijkt dit patroon zich continu te herhalen. Hyperalert gedrag heeft een verband met narcisme.

Ben je opgegroeid met een narcistische ouder, dan heb je geleerd dat je continu waakzaam moet zijn op bepaalde signalen. Een narcist kan buitenproportioneel boos worden of last hebben van stemmingswisselingen. Als kind leer je om dit te voorkomen door bijvoorbeeld te pleasen, geen grenzen aan te geven of jezelf weg te cijferen.

In je volwassen leven kun je ook in een relatie met een narcist terecht komen. Vaak zie je dat dit patroon zich herhaalt. Dus de kans is groot dat je dan ook te maken hebt gehad met een narcistische ouder of verzorger. Je neemt je alertheid dus mee in je volwassen leven. In je relatie probeer je confrontaties of uitbarstingen te voorkomen die de narcist triggeren. Je houdt je mond omdat je gedoe wilt voorkomen.

Je bent buiten jezelf bezig, puur en alleen om de relatie met de narcist te reguleren. Een slopend proces. Het leven met een narcist is als navigeren door een mijnenveld. Je wordt constant gedwongen om alert te zijn en te anticiperen op een volgende zet.

Codependentie en alert zijn op signalen in je omgeving

Codependentie is een overlevingsmechanisme waarbij je jezelf compleet wegcijfert ten koste van jezelf. In feite ben je verslaafd aan de ander. Een partner bijvoorbeeld. Je hebt vaak een laag zelfbeeld waardoor je goedkeuring zoekt bij anderen. Ook wil je anderen redden en sta je belangeloos klaar om voor ze te zorgen. Helaas gaat dit wel ten koste van je eigen behoeftes en gevoelens. Dit doe je om je eigen angst voor afwijzing of verlating te reguleren. Grenzen stellen is dan ook behoorlijk lastig, want je bent bang dat je bij het stellen van een grens in de steek gelaten wordt.

Veel mensen met codependentie hebben een geschiedenis van jeugdtrauma’s of zijn opgegroeid in onvoorspelbare huishoudens met emotioneel afwezige ouders. Hierdoor kun je een extreme mate van alertheid ontwikkeld hebben. Daar komt bij dat je uit de angst voor afwijzing mensen in je omgeving wilt controleren om te voorkomen dat ze je afwijzen. Je antennes zijn continu op zoek naar signalen van mogelijke onrust.

Ook voel jij je vaak zo verantwoordelijk voor anderen (oververantwoordelijk dus) dat je verantwoordelijkheden naar je toetrekt die niet van jou zijn. Door je messcherpe alertheid voel je al voordat je moeder belt dat je moeder er emotioneel doorheen zit en zorg je voor haar. Terwijl hier niet direct jouw verantwoording ligt.

Parentificatie: zorgen voor je ouders

Voor de buitenwereld leek het misschien alsof je vroeg volwassen was, verantwoordelijk en wijzer dan leeftijdsgenoten. Maar achter die façade van “volwassenheid” zat een kind dat gedwongen werd een rol op zich te nemen die helemaal niet past bij een kind.

Je kreeg namelijk de rol van de volwassene. Dit gebeurt wanneer je de rol van verzorger of ouder op je neemt, vaak ten koste van jouw behoeften. Dit noemen we parentificatie.

Wanneer je geleerd hebt om voor je ouders te zorgen is het logisch dat je een bepaalde vorm van alertheid hebt ontwikkeld. Je moest immers in de gaten houden hoe het met ze ging. Ook heb je geleerd om te anticiperen op de behoeften of de stemmingen van je ouders. Als kind ben je afhankelijk van je vader en moeder en dus doe je alles om je geliefd te voelen.

Kun je van je hyperalerte gedrag afkomen?

Ja, het is mogelijk om van je hyperalertheid af te komen. Je systeem mag leren dat het veilig is, ongeacht wat er in je omgeving gebeurd.

Tot nu heb je altijd geleerd dat voor jezelf voelen er niet mag zijn. Als kind kon je niet anders. Maar nu kan het wel anders. Nu je volwassen bent, mag je gaan zien dat je dit hebt gedaan om jezelf te beschermen.

Ademhalingsoefeningen, mindfulness, lichaamswerk, paardencoaching en bepaalde vormen van therapie kunnen allemaal nuttig zijn om je zenuwstelsel te kalmeren en je uit die constante staat van hyperalert zijn te halen.

Het belang van goede zelfzorg

Als je regelmatig ontspant, geef je je lichaam de kans om over te schakelen van het actieve, sympathische zenuwstelsel naar het kalmerende parasympathische zenuwstelsel. Goede zelfzorg is dus belangrijk, alleen soms ook lastig.

Vaak heb je niet geleerd om goed voor jezelf te zorgen. Geef jezelf de tijd om dit te leren, maar ook om te ontdekken hoe zelfzorg er voor jou uitziet.

Zelfzorg gaat niet alleen over een uurtje wandelen in natuur, maar ook over nee leren zeggen en grenzen stellen. Hiermee verminder je de kans op overbelasting. Wanneer je systeem minder overbelast is, heb je ook weer ruimte om te luisteren naar je eigen intuïtie.

Inzicht in jouw familiesysteem

Patronen hebben vaak hun oorsprong in jouw familiesysteem. Wil je inzicht in jouw familiesysteem? Voorwaarts in Ontwikkeling verzorgt familieopstellingen met behulp van paarden, representanten, vloerankers en poppetjes. Afhankelijk van jouw vraag kiezen we de vorm die het beste past.

Je kunt de opstelling zowel online als offline doen. We brengen in kaart wat jouw vraag is en gaan vervolgens aan de slag met een opstelling. Ook maken de opstellingen deel uit van de coaching trajecten die we aanbieden. Je kunt dan direct aan de slag met de implementatie van de inzichten die je opdoet.