Parentificatie: als kind de oudderrol oppakken

In elk gezin is er sprake van een bepaalde gezinsdynamiek die medebepalend is voor hoe je op volwassen leeftijd in het leven staat. Parentificatie is een voorbeeld van een dergelijke dynamiek.

Dit verklaart mogelijk waarom jij zo perfectionistisch bent of waarom je gevangen zit in patronen die continue terugkomen. Als je weet wat parentificatie is en hoe je het herkent, is het mogelijk het patroon van parentificatie te doorbreken.

Wat is parentificatie?

Als kind zorg je altijd op een bepaalde manier voor je ouders. Dat is normaal en gezond. Vanuit je kindrol of kindpositie ben je er als je ouders verdriet hebben. Je troost ze. En daarna mag je weer kind zijn. Dit noemen we constructieve parentificatie. Dit is tijdelijk van aard, je ouders nemen daarna weer verantwoording voor hun eigen gevoelens en behoeften.

Zorg je te lang voor je ouders of gebeurt dit te vaak dan kan dit gedrag kan ook een keerzijde hebben. Wanneer ouders hun behoeften op jou, als kind hebben geprojecteerd ontstaat destructieve parentificatie.

Bij destructieve parentificatie word je als kind verantwoordelijk (gemaakt) voor hoe je ouder(s) zich voelen. Je krijgt te maken met een rolverwisseling. Dat is niet hoe het hoort te zijn. Als kind neem je dan een volwassen positie in. De rol die je als kind bij parentificatie hebt aangenomen, past niet bij de jonge leeftijd en te dragen verantwoordelijkheid.

Waarom doe je dit als kind?

Als kind herken je niet dat jouw ouders behoeften en gevoelens op jou projecteren. Vanuit loyaliteit ben je als kind, deze behoeften wel in gaan vullen. Dit doe je bijvoorbeeld omdat je gezien wilde worden door je ouders of de rust te bewaren in onrustige tijden.

Zijn je ouders bijvoorbeeld gescheiden dan kan dit parentificatie in de hand werken: je ouders kregen te maken met heftige emoties. Als kind is dit erg ingewikkeld. Je past je aan omdat je niet nog meer tot last wilt zijn of omdat je bang bent dat je afgewezen wordt. Je gedraagt je als het brave of lieve kind.

Er ligt alleen een groot gevaar op de loer: jouw behoeften en emoties deden er niet toe. Hier is geen aandacht voor, wat invloed heeft gehad op jouw emotionele ontwikkeling.

Hoe ontstaat parentificatie?

Parentificatie ontstaat wanneer je een ouder of ouders hebt, die niet in staat zijn geweest om emotioneel of fysiek voor je te zorgen. Het kan zijn dat je als kind voldeed aan de zorgbehoefte van je ouders. Of dat je te maken had met een narcistische ouder. In het laatste geval ontwikkel je buitengewoon gevoelige voelsprieten voor de verwachtingen van de ander. Veel HSP’ers zullen dit herkennen.

Als je als kind in een dergelijke situatie terechtkomt, neem je deze zorg vanuit loyaliteit en uit nood over. Dit doe je door onbewust voor jezelf interne veiligheid te creëren.

Hoe herken je parentificatie?

Er zijn verschillende signalen die op parentificatie wijzen. Bijvoorbeeld als een van je ouders gevoelens deelde met jou, die je normaal met een partner deelt. Dit legt een enorme druk op het kind. Het is ook mogelijk dat jij je telkens als vredestichter moest opwerpen tussen ouders of gescheiden ouders.

Een andere manier om parentificatie te herkennen is wanneer je als kind de rol van zorgverlener op je hebt genomen. Dit uit zich in het zorgen voor de ouder zelf of in het overnemen van de zorg voor je broertjes of zusjes. Zo plaatst een Kopp-kind (Kinderen van ouders met psychische problemen) zichzelf vaak in een verplegende rol.

Het kan ook zijn dat je als kind praktische zin de ouderrol hebt overgenomen, je voelde je verantwoordelijk voor het huishouden. Op een rij:

• Ouder behandelt kind als volwassene
• Ouder behandelt kind als partner
• Ouder projecteert emoties op kind
• Kind voelt zich verantwoordelijk voor emoties van ouder
• Kind treedt op als bliksemafleider en wordt zondebok
• Kind neemt verplegende rol aan (Kopp-kind)

Ontwikkelen van mechanismen om je veilig te voelen.

Je emotionele ontwikkeling loopt schade op door parentificatie. Er is van jou, als kind te veel gevraagd in je kindertijd. Als eerste zie je dit terug in de overlevingsstrategieën die je als kind hebt ontwikkeld. Dit zijn mechanismen die je nodig had om je staande te houden als kind. Ze leverden je veiligheid op.

Dus stel dat je een moeder had die er niet voor je was, maar wel makkelijk boos werd dan ben jij je hierop aan gaan passen. Je zorgde ervoor dat je geen fouten maakte, zodat ze niet boos werd. Of je gaf niet meer aan waar jij behoefte aan had, om boosheid te voorkomen.

Patronen doorzetten in je volwassen leven

Als volwassene zet je deze patronen gewoon door. Onbewust doe je dat wat je als kind deed. In je volwassen leven kun je behoorlijk worstelen met deze patronen. Voorbeelden van mechanismen en patronen zijn:

• Je bent perfectionistisch. Dit ontwikkel je omdat je geen fouten wilt maken, je wil het altijd goed doen.
• Je wilt altijd controle. Loslaten komt niet voor in jouw woordenboek. Dit mechanisme zorgt ervoor dat je als kind overeind kon blijven terwijl je een immense verantwoordelijkheid droeg.
• Je bent geneigd andere mensen altijd te pleasen. Hiermee kwam je tegemoet aan de behoefte van je ouder(s). Zolang je lief was en deed wat ze wilden, kreeg je aandacht en liefde.
• Je vertoont vluchtgedrag, bij voorkeur loop je weg van spannende situaties. Je loopt weg van je gevoel. Wanneer situaties je als kind boven de pet groeiden is dit een manier om jezelf te beschermen. In je volwassen leven doe je dit nu ook.
• Je lacht je problemen weg
• Je vindt grenzen stellen lastig
• Je plaatst jezelf in de slachtofferrol, omdat je weet dat je op deze manier wel liefde en aandacht krijgt van anderen.
• Je hebt de neiging om alles dood te analyseren, ook een mechanisme wat je heeft geholpen om te gaan met heftige gevoelens. Zolang je in je hoofd kunt blijven, hoef je niet te voelen.
• Je bent overantwoordelijk en trekt je dingen makkelijk persoonlijk aan. Overantwoordelijkheid en parentificatie zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
• Je worstelt met ongezonde schaamte- en schuldgevoelens.
• Je bent altijd op zoek naar de goedkeuring van de ander. Als kind deed je dit bij je ouders, in je volwassen leven zoek je dit bij anderen. Je partner, je leidinggevende of anders.
• Je worstelt met de moederwond of vaderwond.

Wat zijn de gevolgen als je te lang in deze mechanismen blijft hangen?

De gevolgen van parentificatie kunnen heel divers zijn. Feit is dat je geleerd hebt om jezelf structureel te vergeten. Dat kan bijvoorbeeld leiden tot klachten als:

• Depressie
• Het ontwikkelen van faalangst
• Stress en burn-out
• Gebrek aan zelfvertrouwen
• Je leven stroomt niet
• Je vindt zelfzorg erg lastig, simpelweg omdat je niet weet hoe je voor jezelf moet zorgen.

Je moet je voorstellen dat je als geparentificeerd kind een patroon hebt ontwikkeld waarbij je zorgt voor de ander. Ten koste van jezelf. Vaak heb je niet eens de kans gehad om aan te geven wat jouw behoeften zijn.

Trek je dit patroon door naar je volwassen leven dan blijf je zorgen voor iedereen. Je pakt de verantwoordelijkheid voor iedereen in je omgeving: je zieke moeder, het overwerk op de werkvloer, een vriendin die gescheiden is, je zus die zwanger is. Tot dat je zelf instort. Want dat is niet vol te houden.

Parentificatie en je relatie

In een partnerrelatie vind je vaak iemand die bepaalde levensthema’s triggert. Even zwart-wit gezegd: wanneer je gewend bent om te leven met een narcistische ouder, is de kans groot dat je in een liefdesrelatie met een narcist terecht komt. Simpelweg omdat je dit kent. Zeker wanneer jij je niet bewust bent van jouw patronen ligt dit gevaar op de loer.

Daar komt bij dat je niet geleerd hebt om je op een veilige manier te hechten aan een ander. Gevolg is dat je in de relatie zeer waarschijnlijk meer geeft dan neemt. Of dat je te verantwoordelijk bent en de ander te veel controleert. Dit triggert mechanismen als verlatingsangst, bindingsangst of codependentie.

Parentificatie en codependentie

Heb je als kind te maken gehad met parentificatie dan is er als volwassene vaak een verband met codependentie.

Dit betekent dat je bijvoorbeeld een onveilige hechting hebt ervaren, waardoor je mogelijk overmatig afhankelijk bent. Of dat jij je vaak verantwoordelijk voelt voor de ander en daarbij jezelf wegcijfert. Een signaal van codependentie is ook dat je er waarde aan hecht dat iemand je nodig heeft.

Parentificatie en familieopstellingen: hoe zit dit?

Een familieopstelling maakt het onzichtbare patroon van parentificatie en gezinsdynamiek zichtbaar. Je voelt en ervaart niet alleen de gevolgen. De rol die jij als kind op je hebt genomen wordt heel zichtbaar. Door de dynamiek in het familiesysteem letterlijk aan te kijken komt er ruimte om het patroon van parentificatie te doorbreken.

Wat gebeurt er tijdens zo’n familieopstelling?

Een familiesysteem stroomt wanneer iedereen op de juiste plek staat. Dat betekent bijvoorbeeld dat jij als kind onder je ouders staat. Sta je op de plek van je ouders, zoals bij parentificatie het geval is, dan wordt de levensstroom onderbroken. Dit zie je terug in je dagelijks leven. Een familieopstelling kent drie basisprincipes:

• Positie en ordening: iedereen neemt binnen het systeem de juiste positie in
• Buitensluiting: niemand mag buitengesloten worden of er buiten gaan staan.
• Evenwicht: de balans tussen geven en nemen

Kijken we naar het principe van parentificatie dan zien we dat er de positie en ordening iets fout gaat. Dit kan ook ontstaan door een miskraam. Maar ook in de balans van geven en nemen. Normaal gesproken (systemisch gezien) geven je ouders en neem je als kind. Bij parentificatie ben je vooral gaan geven.

Als deze natuurwetten niet worden nageleefd kan dit leiden tot allerlei soorten problemen zoals fysieke problemen, psychische problemen, gedragsproblemen of problemen in relaties.

Hoe werkt een familieopstelling?

In een familieopstelling kun je dieperliggende patronen visueel maken. Het systeem kan met poppetjes, mensen, vloerankers of paarden worden uitgebeeld. Even plat gezegd betekent dat deze mensen, dieren of materialen symbool staan voor bepaalde familieleden of een thema in jouw systeem. Zoals jouw vader, moeder, opa, oma of iets of iemand anders uit het systeem.

De opstelling helpt je beter te begrijpen hoe systemen werken en waarom je vasthoudt aan bepaalde patronen, vaak zonder dat jij je er bewust van bent dat je het systeem compleet probeert te maken.

Hoe doorbreek je het patroon van parentificatie

Bewustwording is de eerste stap om het patroon van parentificatie te doorbreken, bijvoorbeeld aan de hand van een familieopstelling. Het is belangrijk om patronen te herkennen, goed voor jezelf te zorgen en jezelf te bevrijden van overlevingsmechanismen. Door het patroon van parentificatie te doorbreken, voorkom je bovendien herhaling bij je eigen kinderen.

Wat dit oplevert?

• Je neemt niet alle verantwoording meer op je. Waardoor je leven een stuk lichter wordt. Je kunt de verantwoording van een ander ook daar laten.
• Je durft te vertrouwen op je eigen gevoel omdat je nu weet wat jouw gevoelens en behoeften zijn in relatie tot de ander.
• Je hoeft niet meer de hele wereld te redden. Even flauw gezegd: nu houd je tijd over om je eigen leven in te vullen. In plaats van als een super(wo)man iedereen te reddden.
• Je hebt tijd om voor je eigen geluk en gezondheid te gaan zorgen
• Je kunt de kwaliteiten die horen bij parentificatie ten gunste van jezelf inzetten. Kwaliteiten zijn: verantwoordelijk, zelfstandig, behulpzaam, rechtvaardig, empathisch.
• Je werkt aan een gezonde relatie met je ouders. Waarin geven en nemen in balans is.
• Je kunt gezonde grenzen stellen, waarbij je rekent, houdt met jezelf en de ander.

Conclusie

Parentificatie heeft invloed op je relaties en het dagelijkse leven. Door bewustwording te creëren, maak je patronen herkenbaar en is het mogelijk om de ingesleten patronen te doorbreken.

Het is lastig om je zonder hulp van de patronen bewust te worden en te bevrijden. Je hebt daar namelijk al je hele leven mee te maken.

Daarom is het aan te raden om hulp te zoeken als je een kind bent geweest dat met parentificatie te maken heeft gehad. Je leert door een familieopstelling bijvoorbeeld de patronen te herkennen en ontdekt de oorzaak van je perfectionistische instelling of codependentie.

Na herkenning en bewustwording kun je daarmee aan de slag.