Voel jij je overal verantwoordelijk voor?

Heb jij makkelijk de neiging om te veel hooi op je vork te nemen? Sta je altijd voor de ander klaar, ook al gaat dit ten koste van jezelf? Heb je het gevoel dat jij alles altijd op moet lossen. De kans is groot dat je een (te) groot verantwoordelijkheidsgevoel hebt.

Verantwoordelijk zijn is een mooie eigenschap, te verantwoordelijk zijn is een valkuil die uiteindelijk zelfs kan leiden tot een burn-out. In dit blog kijken we naar het verschil tussen gezonde en ongezonde verantwoordelijkheid, de oorzaken en consequenties en het doorbreken van dit gedragspatroon.

Wat is verantwoordelijk?

In een gezonde situatie houdt verantwoordelijkheid in dat je in staat bent om voor jezelf te denken en te beslissen.

Je stelt op een gezonde manier grenzen zodat je een leven leeft waarin je er bent voor andere mensen en je jouw eigen welzijn goed in de gaten houdt.

Verantwoordelijk zijn is een hele mooie eigenschap. Je regelt de dingen die nodig zijn, je pakt verantwoording voor jouw eigen gevoelens en emoties en je spreekt dingen uit wanneer dit nodig is.

Te veel verantwoording pakken (oververantwoordelijk)

Een kwaliteit heeft als tegenhanger vaak een valkuil. Ben je daadkrachtig, dan kun je als je doorslaat erg drammerig zijn. Dit geldt ook voor verantwoordelijkheid. Sla je door, dan ben je oververantwoordelijk. Dat betekent dat je verantwoording pakt voor dingen die niet van jou zijn. Dat kan zich uiten op verschillende manieren:

• Je neemt de verantwoording voor de hele omgeving op je schouders.
• Je hebt de neiging om gaten dicht te lopen op je werk of thuis, waarbij je vergeet dat andere mensen ook verantwoordelijkheden hebben.
• Je bent continu bezig om het andere mensen naar de zin te maken omdat dit voelt als jouw verantwoordelijkheid.
• Je zegt continu sorry voor dingen.
• Je zegt snel ja wanneer mensen je iets vragen, zonder dat je jezelf afvraagt of het je echt wel past.
• Je hebt het gevoel dat je geen nee kunt zeggen, omdat je een ander teleurstelt.
• Je ervaart veel stress omdat je het gevoel hebt dat je de hele wereld moet dragen.
• Je neemt veel hooi op je vork, omdat je geen nee kunt zeggen.
• Je laat een ander nooit wachten en je bent altijd bereikbaar. Zelfs wanneer je liever even tijd voor jezelf wilt.
• Je trekt je dingen persoonlijk aan, omdat je het gevoel hebt dat het altijd aan jou ligt.

Oorzaken van oververantwoordelijkheid

Oververantwoordelijk gedrag kan verschillende oorzaken hebben:

Parentificatie

Het kan zijn dat je als kind voor je ouders hebt moeten zorgen. Zeker wanneer er om wat voor reden dan ook sprake was van een instabiele thuissituatie.

Bijvoorbeeld wanneer een van de ouders ziek was, er sprake was van een scheiding, drankgebruik of ouders om een andere reden niet in staat waren om hun eigen verantwoording te pakken. Wanneer je als kind de rol van de ouder op je neemt met de bijbehorende taken en verantwoordelijkheden dan wissel je van plek in het familiesysteem. Dit noemen we parentificatie. De verantwoordelijkheid die je draagt, is te groot. Alleen je weet niet beter, waardoor je dit mechanisme meeneemt in je volwassen leven.

Je leert dat zorgen voor de ander belangrijker is dan zorgen voor jezelf. Dit valt ook samen met het overlevingsmechanisme codependentie.

Codependentie en oververantwoordelijkheid

Codependentie is een overlevingsstrategie waarbij je please gedrag vertoont en controle probeert te houden over gevoelens en relaties met de mensen in je omgeving. Je stemt onbewust af op de gevoelens en behoeftes van andere mensen.

Dit is een patroon wat je als kind ontwikkelde en wat je nu (vaak onbewust) nog gebruikt. Je hebt de innerlijke overtuiging dat als je niet klaarstaat voor de ander, je niet oké bent. En dus leef je van buiten naar binnen. Je antennes zijn altijd gericht op de ander. Zodra je ook maar iets van disharmonie of spanning voelt bij de ander los je dit op. Hier pak je de verantwoording van een ander dus over.

Angst om afgewezen te worden

Een groot verantwoordelijkheidsgevoel kan een dekmantel zijn voor de angst om afgewezen te worden. Wist je dat veel HSP’ers zich herkennen in Rejection Sensitivity (ook wel afwijzingsgevoeligheid). Doordat je continu je aandacht op de ander richt en je de verantwoording van de ander overpakt hoop je te voorkomen dat je afgewezen wordt. Dit gaat helaas wel ten koste van jezelf.

Extreme schuldgevoelens

Het kan zijn dat je worstelt met schuldgevoelens. Als HSP’er kan schuldgevoel erg ingewikkeld zijn. Dit heeft te maken met jouw intense manier van voelen.

Stel dat je iets fout hebt gedaan, en je voelt je schuldig. Dan kan het voelen alsof de wereld vergaat. De manier waarop je dit voelt staat vaak niet in verhouding tot de werkelijke situatie.

Een andere kant van de medaille is dat je makkelijk het gevoel hebt dat iets aan jou ligt. Dit noemen we een vals schuldgevoel. Je voelt je schuldig over dingen die niet onder jouw verantwoordelijkheid vallen. Maar je lost ze wel op. Opnieuw ten koste van jezelf.

Je wilt alles controleren

De neiging om alles te willen controleren valt samen met een te groot verantwoordelijkheidsgevoel en codependentie. Wanneer je als kind in een onveilige omgeving bent opgegroeid heb je jezelf een mechanisme aangeleerd om grip te houden op de wereld.

Door alle verantwoordelijkheid te dragen weet je in elk geval wat er gebeurt. Dat is niet raar, want de onvoorspelbaarheid was voor jou, als kind veel zwaarder. Alleen je hebt nu te leren dat je dit mechanisme los mag laten.

De reddersrol is je bekend

De kans is groot dat de reddersrol jou bekend is. Je bent iemand die de problemen van een ander in een mum van tijd oplost. Iemand hoeft maar met z’n vingers te knippen en je staat klaar.

Of mensen dit nu vragen of niet, je bent er gewoon. Dit is een patroon wat past bij de redder. De redder biedt graag hulp en neemt de verantwoording van de ander over. Dit gedrag is ook iets wat schijnzekerheid kan geven. Doordat je jezelf onmisbaar maakt, heb je het gevoel dat je gewaardeerd wordt om wat je doet. In feite haal je een goedkeuring bij de ander.

Gevolgen te groot verantwoordelijkheidsgevoel

Je kunt je voorstellen dat te veel hooi op je vork nemen van invloed is op hoe jij je leven leeft. De gevolgen kunnen zijn:

• Je krijgt last van fysieke klachten omdat je continu over je grenzen heen gaat.
• Je staat altijd ‘aan’, waardoor je veel stress ervaart. In het slechtste geval leidt dit zelfs tot een burn-out.
• Je krijgt last van mentale klachten. Je voelt je down, somber of depressief.
• Je voelt je continu gefrustreerd en boos. Omdat dingen anders gaan dan je voor ogen had.
• Je slaapt slecht. Je bent in je hoofd voortdurend bezig om alles in goede banen te leiden.

Let op: je helpt de ander niet altijd

Hoe raar het ook klinkt: het overnemen van verantwoordelijkheid is voor beide partijen niet goed. Allereerst niet voor jou omdat je over je eigen grenzen heen gaat. Maar ook voor de ander is dit in de meeste gevallen geen goede oplossing. Natuurlijk kan de ander denken: dit is best lekker.

Maar je ontneemt de ander ook de ruimte om zijn eigen oplossingen te bedenken. Daar komt bij dat het voor een ander ook erg beklemmend kan voelen.

Patroon van oververantwoordelijkheid doorbreken

Om het patroon van oververantwoordelijkheid te doorbreken is het cruciaal dat jij je realiseert dat niet alles onder jouw verantwoording valt.

Jij hebt verantwoordelijkheid. De ander heeft verantwoordelijkheid.

Je kunt jezelf hierin bewust trainen. Door dagelijks te kijken naar:

• Wat is er vandaag gebeurd?
• Waar lag mijn verantwoording?
• Waar lag de verantwoording van de ander?
• Heb ik nu verantwoordelijkheid genomen die niet van mij is.

Van daaruit verander je het patroon stap voor stap.

Aan de slag met de transactionele analyse

Te veel verantwoording pakken en de reddersrol zijn vaak met elkaar verbonden. In de transactionele analyse kennen we de dramadriehoek. Dit is een visuele weergave van communicatiepatronen. Deze kent drie invalshoeken:

• De redder
• Het slachtoffer
• De aanklager

De redder is in dit geval degene die voor alles een oplossing heeft en zonder na te denken klaarstaat voor iedereen. Onbewust ga je hiermee uit van de dynamiek dat jij oké bent en de ander niet.

Vaak haalt een redder een ongezond stukje waardering en bestaansrecht uit deze rol. Dit patroon kun je doorbreken. Hierdoor beweeg je van de dramadroek naar de winnaarsdriehoek. De redder wordt de helper.

Familieopstellingen: verborgen dynamiek zichtbaar maken

Oververantwoordelijkheid kent vaak een oorsprong in het familiesysteem. Tijdens een familieopstelling worden verborgen dynamieken zichtbaar gemaakt. Wat we doorgaans zien is dat mensen heel goed weten dat ze te veel verantwoording dragen. Alleen het patroon doorbreken blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Het werken met familieopstellingen wordt gezien als: de snelste weg naar de oorzaak van ongrijpbare problematiek.

Familieopstellingen helpen om te kunnen voelen en ervaren wat er werkelijk met je aan de hand is. Kortom, een familieopstelling is een methode die gebruikt kan worden wanneer je vastloopt in terugkerende thema’s en patronen, zonder echt te weten waardoor.

Liemburg Voorwaarts in Ontwikkeling gebruikt familieopstellingen in persoonlijke coachingstrajecten. We zien dit als een belangrijke pijler in je persoonlijke groei.

De inzet van paarden tijdens familieopstellingen en coaching

In onze coaching maken we gebruik van de kracht van de paardenkudde. Een paard is een sensitief dier wat van nature spiegelt. Overleving is het enige wat telt voor een paard in een paardenkudde. Dat betekent dat incongruent gedrag niet bestaat in een kudde. Paarden moet op elkaar kunnen vertrouwen.

Vertalen we dit naar de dynamiek tussen mens en paard dan zal een paard altijd spiegelen wanneer er sprake is van een verstoring of een verandering in het systeem. Tijdens een systemische opstelling tussen de paarden lijkt het erop dat paarden onduidelijk gedrag bij mensen direct testen om duidelijkheid in de ordening te krijgen.

Zie ook: paardencoaching