Vechten, vluchten, fawnen of bevriezen: welke overlevingsstrategie herken jij?

Heb je je ooit afgevraagd waarom sommige mensen op een bepaalde manier op conflicten reageren? Of waarom sommige mensen beter met stress lijken om te kunnen gaan dan anderen? Ieder mens heeft bepaalde overlevingsmechanismen. Deze mechanismen ontstaan in onze kindertijd. Het is een manier om met spannende situaties om te gaan.

Zeker als kind kunnen bepaalde situaties behoorlijk overweldigend zijn. De overlevingsstrategie zorgt ervoor dat je de emoties kunt handelen die hierbij horen. Deze strategie neem je mee in je volwassen leven. In dit blog in gaan we in op vier overlevingsstrategieën. Vechten, vluchten, bevriezen en fawnen. Welke herken jij?

Hoe reageer je in een bedreigende situatie?

Als je schrikt of stress ervaart sturen je hersenen een signaal naar de rest van je lichaam. Op dat moment wordt het rationele deel van je brein uitgeschakeld. Dit is een heel primair proces. Heel vroeger had dit een hele directe functie.

Wanneer er een tijger achter je aankwam, hielp deze stressreactie om te overleven. Het zou niet logisch zijn wanneer je op zo’n moment een uitgebreide rationele evaluatie zou doen van wat er gebeurd.

Hoe reageer jij op een heftige gebeurtenis

Onze wereld is inmiddels anders ingericht. Angst voor loslopende tijgers kennen we niet. Maar we hebben wel te maken met andere vormen van stress. Hoe jij reageert op een heftige gebeurtenis is niet te voorspellen. Dit is geheel afhankelijk van wie jij bent, wat je karakter is, wat je hebt meegemaakt in je leven en hoe jij je voelt op het moment van de gebeurtenis.

Zoals hierboven genoemd ontwikkel je als kind een bepaalde overlevingsstrategie. Stel dat jouw vader een alcoholprobleem had. Hierdoor was hij onvoorspelbaar en werd hij soms erg boos. Als kind snapte je niet wat er gebeurde. Alleen je voelde de heftige emoties wel. Misschien was je bang of verdrietig. Om jezelf te beschermen tegen de heftigheid van deze emotie schiet je in de overlevingsstand. Dit kan zijn:

• Vechten
• Vluchten
• Bevriezen
• Fawnen

Wanneer je in je volwassen leven te maken krijgt met spannende situaties herhaal je dit patroon. Stel je een situatie voor op de werkvloer en kijk naar hoe collega’s reageren. Stel dat een leidinggevende ongefundeerde kritiek geeft. De ene collega gaat frontaal in de aanval en de andere collega bevriest en kan niets meer zeggen.

Is jouw primaire reactie vechten, vluchten, bevriezen of fawnen?

Stel jezelf eens voor in een stressvolle situatie in jouw leven; welke overlevingsstrategie herken je dan?

1. Vechten

Schiet je in de vechtreactie dan voel jij je bedreigd. Je lichaam komt in de strijdstand, je hartslag en adrenalinelevel stijgen. Je wilt jezelf (en je omgeving) verdedigen. Je kunt dit herkennen aan de volgende kenmerken:

• Strakke kaak of knarsetanden;
• Aandrang om iemand of iets te slaan;
• Heftige woede voelen;
• Verlangen om te stampen of te schoppen;
• Huilen;
• Defensief reageren
• Gelijk willen hebben (ten koste van alles)
• De neiging hebben om verbaal dingen scherp neer te zetten (schelden);
• Je beschuldigt de ander
• Onrustige branderige maag.

Is vechten jouw meest voorkomende trauma reactie? Dan betekent dit dat je in je verleden, om te overleven, ervoor hebt gekozen om terug te vechten. De vechtreactie komt voort uit de onbewuste overtuiging dat vechten zal leiden tot de acceptatie, liefde en veiligheid die je nodig hebt, maar niet kreeg in je kindertijd.

2. Vluchten

Is jouw overlevingsstrategie vluchten? De vluchtreactie wordt getriggerd als jij je overweldigd of bang voelt door een situatie. In dit geval reageert je lichaam door je voor te bereiden op vluchten – letterlijk. Je hartslag neemt toe en je ademhaling ook, zodat je zo nodig snel kunt bewegen; Je kunt de vluchtreactie herkennen aan de volgende lichamelijke kenmerken:

• Je krampachtig of gespannen voelen;
• Je loopt weg, je wilt uit de situatie
• Je wordt stiller en trekt je terug
• Je vermijdt (oog) contact met ander
• Voortdurend bewegende benen, voeten en armen
• Onrustig lichaam dat niet wil ophouden met bewegen;
• Gevoelloosheid in je ledematen
• Verwijdde ogen en een heen-en-weer schietende blik.
• Je negeert de situatie, doet net alsof het er niet is
• Je verlegt je focus in de hoop dat dingen zich vanzelf oplossen

Vluchten is een coping mechanisme dat waarschijnlijk in de kindertijd is ontstaan toen je ongemakkelijke gevoelens of gesprekken wilde vermijden. Je kunt ook letterlijk vluchten in je hoofd. Hiermee voorkom je dat emoties voelt.

3. Bevriezen

Herken je bevriezen als jouw overlevingsstrategie? Deze reactie dient als een uitstel tactiek. In je hersenen wordt als het ware een pauzeknop ingedrukt, maar blijven daarnaast wel aandachtig toekijken totdat ze kunnen bepalen of er gevochten of gevlucht moet worden. Je kunt de bevries reactie herkennen aan de volgende lichamelijke kenmerken:

• Bleke huid
• Het lijkt alsof je een black-out hebt
• Je weet niet wat je moet zeggen
• Je voelt als verlamd
• Je voelt je leeg
• Je dissocieert, zodat je niet hoeft te voelen wat er is
• Gevoel van angst
• Je stijf, zwaar, koud, gevoelloos voelen
• Luid, bonzend hart
• Afname van hartslag

Als jouw overlevingsstrategie bevriezen is, dan betekent dit dat je in een bedreigende situatie stil blijft staan en niets doet. Je gaat niet vooruit, je gaat niet achteruit, je blijft in het moment.

4. Fawnen of pleasen

Als vechten, vluchten of bevriezen niet werkt, dan is fawnen (pleasen) een reactie die veel mensen laten zien. Je herkent deze overlevingsstrategie aan de neiging om altijd maar bezig te zijn met het een ander naar de zin te maken, hoe slecht diegene je ook behandelt.

Je wilt ten koste van alles conflicten vermijden omdat je gelooft dat als je de ander gelukkig maakt, je nooit afgewezen wordt. Dit in de hoop om te overleven. Je kunt de fawn reactie herkennen aan de volgende kenmerken:

• Er is een conflict en je eerste instinct is om de boze persoon te sussen.
• Je voelt je ongemakkelijk of bedreigd als je om een mening gevraagd wordt.
• Je ervaart ongewone emotionele reacties als je buiten de invloedssfeer bent van belangrijke mensen in je leven.

De fawnrespons zie je vaak terug bij kinderen die hun eigen behoeften en emoties hebben onderdrukt om te voorkomen dat een ouder boos wordt of emoties laat zien. Om zichzelf te beschermen gaan ze voor de ouder zorgen. Dit noemen we ook wel parentificatie.

Zolang het kind onzichtbaar is, loopt het niet in de weg. Wanneer je volwassen bent kan het zijn dat je niet goed weet wie je bent. Je laat pleasegedrag zien, vindt grenzen stellen lastig, bent bang voor afwijzing en je bent afhankelijk van de goedkeuring van de ander. Het is een stressrespons die veel HSP’ers herkennen.

Omgaan met trauma’s en overlevingsstrategieën

Hoewel je je overlevingsstrategieën hebt aangeleerd in je kindertijd, heb je ze als volwassene niet meer nodig. Inmiddels kun je voor jezelf zorgen als je kind pijnen getriggerd worden. Toch blijf je leven vanuit je overlevingsstrategieën, omdat je niet anders gewend bent of omdat je dingen niet verwerkt hebt.

Je hebt misschien nog niet ervaren dat je de kindpijn van vroeger nu wel kunt dragen. Jouw overlevingsstrategieën kunnen zich laten zien als delen van je persoonlijkheid die allemaal hun eigen karakter hebben. Ze hebben het beste met je voor, maar de manier waarop ze voor je willen zorgen past niet langer bij je.

Lees ook: worstel je met angst als HSP’er?

Conclusie

In dit blog heb je kunnen lezen welke overlevingsstrategieën er zijn en dat ze voortkomen uit trauma’s die je in je kindertijd hebt meegemaakt. Een overlevingsstrategie wordt automatisch ingezet; je hebt hier dus geen controle over en je kunt het ook niet veranderen.

Om niet langer te leven vanuit overlevingsstrategieën is het belangrijk dat je je trauma’s heelt. Het herkennen van jouw overlevingsstrategie is hierin de eerste stap.

Aan de slag met paardencoaching

Wil je aan de slag met het herkennen van jouw overlevingsmechanismen. Natuurlijk, je overlevingsstrategie heeft een functie. Maar in je volwassen leven kan deze ook behoorlijk in de weg zitten. Wanneer je nu iemand bent die nog continu pleased, geen grenzen aangeeft, overanalyseert of dingen persoonlijk aantrekt dan is de invloed van het mechanisme te groot.

Binnen Voorwaarts in Ontwikkeling verzorgen wij persoonlijke coachingstrajecten voor HSP’ers. Hierin vind je twee belangrijke pijlers:

Paardencoaching

Paarden weten als geen ander hoe een overlevingsstrategie werkt. Een paard is een prooidier en daarom een vluchtdier. Dat is de reden dat zij leven in een kudde. Zodat ze samen de veiligheid kunnen waarborgen. De kudde heeft maar een strategie en dat is de overlevingsstrategie. Het betekent ook dat een paard zeer sensitief is. Bij de minste of geringste verandering in de omgeving reageert een paard. Tijdens het coachen met paarden maken we gebruik van de overlevingsstrategie en sensitiviteit van de kudde.

In de paardencoaching benutten wij de sensitieve kracht van paardencoaching. Paarden spiegelen en zorgen ervoor dat je snel inzicht krijgt in je emoties, gedachten en gedrag. Een paard is alleen gericht op non-verbaal gedrag en voelt aan wat er in jou omgaat. Door jouw gedrag te spiegelen kan het paard jou bewust maken van wat er onbewust in jou plaatsvindt.

Zie ook: paardencoaching

Familieopstellingen

In het familiesysteem vind je dynamieken, die je herhaalt in je volwassen leven. Dit zijn patronen die we zelf vaak niet scherp zien, omdat ze zo logisch lijken. Systemisch werken gaat over de verborgen dynamiek zichtbaar maken.

Door een familieopstelling te doen kun je aan de slag met jouw overlevingsstrategie. Familieopstellingen kun je in verschillende vormen doen. Binnen Voorwaarts in Ontwikkeling is een familieopstelling een belangrijke pijler binnen de persoonlijke coaching. De opstellingen kunnen gedaan worden met poppetjes, vloerankers maar ook met paarden.

Zie ook: familieopstellingen