Hoe ga je om met (ongezonde) schuldgevoelens?

Heb jij de neiging om je makkelijk schuldig te voelen? Heb je het gevoel dat jouw schuldgevoel behoorlijk extreem is en heeft dit een grote invloed op jouw leven? In dit blog kijken we naar wat schuldgevoel is en hoe dit ontstaat. Ook gaan we in op de relatie tussen oververantwoordelijkheid en schuldgevoelens, een vals schuldgevoel en de relatie met HSP, codependentie en het familiesysteem.

Wat is schuldgevoel?

Schuldgevoel ontstaat wanneer je niet voldoet aan de normen en waarden die opgelegd zijn door een omgeving of die jij jezelf oplegt.

In de basis is schuldgevoel is een gezond mechanisme wat je informatie geeft. Wanneer jij je niet houdt aan bepaalde normen en waarden word je onrustig. Dit voel je in je lijf. Het maakt dat je het de volgende keer anders kunt doen. In de sociale interactie met anderen heeft schuldgevoel dus ook een functie. Wanneer je iets doet waarmee je buiten de groep valt, dan merk je dit doordat jij je schuldig voelt.

Er zit wel een verschil tussen schuld en spijt. Bij schuld ben je ervan overtuigd dat jij slecht bent. Bij spijt ben je ervan overtuigd dat je iets slechts hebt gedaan. Dat is een groot verschil.

Hoe ontstaat schuldgevoel?

Als kind groei je op met de regels van je ouders, je verzorgers en andere volwassenen in je omgeving. Voorbeelden van regels zijn:

• Het is belangrijk dat je rekening houdt met de ander
• Je moet altijd doorgaan, opgeven is geen optie
• Je mag niet lui zijn
• Je mag een ander niet onderbreken, dat is niet respectvol
• Je moet altijd vriendelijk blijven
• Oudere mensen moet je altijd netjes behandelen

Omdat je niet buiten de groep wilt vallen, houd jij je aan deze regels. Overschrijd je de grens, door een regel te breken dan ontstaat schuldgevoel.

Deze regels en overtuigingen neem je mee in je rugzak als volwassene.

Hoe ga je met gevoelens van schuld

Gevoelens van schuld zijn heel vervelend om te voelen.

Om jezelf te beschermen tegen dit gevoel is de kans groot dat je handelt vanuit een overlevingsmechanisme. Om je schuldgevoel te verbloemen kan het zijn dat je:

• perfectionistisch gedrag laat zien. Door geen fouten te maken en extra je best te doen, wil je voorkomen dat jij je schuldig voelt. Je bent bang om fouten te maken.
• jezelf groter maakt, groter dan jij je eigenlijk voelt. Dit is ook een manier om niet te hoeven voelen.
• anderen gaat pleasen, om de ander tegemoet te komen. Zodat je aan de verwachtingen voldoet. Waardoor je niet geconfronteerd wordt met je schuldgevoel.
• dingen op jezelf betrekt die helemaal niet van jou zijn.

Als je dat doet, ben je niet wie je bent. Het gevolg kan zijn dat je keuzes maakt die niet bij jou passen.

Een ongezond schuldgevoel

Wanneer je doorslaat in schuldgevoel kun je te maken krijgen met ongezonde schuldgevoelens. Dit uit zich bijvoorbeeld in een chronisch schuldgevoel. Hierin zien we vaak een relatie met een extreem verantwoordelijkheidsgevoel.

Wanneer jij je verantwoordelijk voelt voor dingen die niet van jou zijn, dan spreek je van valse verantwoordelijkheid.

Patroon wat ontstaat in je kindertijd

Dit is een patroon wat vaak ontstaat in de kindertijd. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je voor je ouders bent gaan zorgen omdat er thuis dingen gebeurden waardoor je ouders emotioneel afwezig waren.

Dit heeft alles te maken met je familiesysteem. In een familiesysteem is ordening een van de basisprincipes. Het is belangrijk dat jij de juiste positie inneemt in het systeem. Op het moment dat jij voor je ouders bent gaan zorgen wissel je in het systeem van plek met je ouders. Dit noemen we parentificatie.

Een vals schuldgevoel

Als je een vals schuldgevoel ontwikkelt, voel jij je extreem schuldig over dingen die niet onder jouw verantwoording vallen. Je bent geneigd om alles op jezelf te betrekken.

Gaat er op je werk iets fout, dan heb je al gauw het gevoel dat het aan jou ligt. Je pakt de totale verantwoordelijkheid en je lost het probleem op. In dit verhaal ben je even vergeten dat jouw collega bepaalde stukken niet op tijd heeft aangeleverd. Maar dat zie je niet, want het schuldgevoel maakt dat je gedrag vertoond waarmee je de pijn van het schuldgevoel wilt vermijden.

In wat voor gedrag resulteert een extreem schuldgevoel

Een extreem schuldgevoel leidt tot ongezond gedrag. Je ziet vaak dat het lastig is voor iemand om gezonde grenzen te stellen. Pakken we even terug op het voorbeeld van je werk, dan betekent dit dat je tot in de late uurtjes doorwerkt om de fout recht te zetten.

Dit doe je ten koste van jezelf, want eigenlijk was je al moe. Het schuldgevoel voelt zo heftig, dat je liever jezelf opzij zet dan dat je dealt met het schuldgevoel.

Extreme zelfreflectie

Extreme zelfreflectie past ook bij valse verantwoordelijkheid. Je hebt makkelijk de neiging om jezelf de schuld te geven van wat er fout gaat. Dit is duidelijk uit balans wanneer je dit vergelijkt met een gezonde situatie.

Wanneer je in een gezonde situatie reflecteert op jezelf zie je zowel jouw aandeel als dat van de ander. Voeren giftige schuldgevoelens de boventoon, dan zie je vooral wat jij fout doet. Waardoor je ongezond gedrag laat zien om dit weer recht te trekken.

De relatie met hooggevoeligheid

Hooggevoelige mensen zijn gevoelig voor wat er in de omgeving gebeurt. Vaak voelen ze al iets aan voordat een ander weet wat er in hem of haar leeft. Veel HSP’ers vinden harmonie belangrijk.

Wanneer je als HSP’er disbalans ervaart, ga je bijvoorbeeld pleasegedrag vertonen om te voorkomen dat er disharmonie ontstaat. Alleen disharmonie is niet altijd te voorkomen. Vanuit dit mechanisme kun je als HSP’er wel makkelijk te maken krijgen met schuldgevoelens. Wanneer er wel ruzie of conflict ontstaat, kun je het gevoel hebben dat je tekort schiet. Dit raakt ook weer aan Rejection Sensitivy, waar veel HSP’ers zich in herkennen.

Rejection Sensitivity of afwijzingsgevoeligheid is de angst om afgewezen te worden. Omdat kritiek en emotie van een ander harder bij jou binnenkomt, ben je extra gevoelig voor afwijzing.

Om dit gevoel van afwijzing te voorkomen ben je met je aandacht altijd naar buiten gericht. Door van buiten naar binnen te leven kun je aftasten wat er bij een ander gebeurt. Je probeert te voorkomen dat je afgewezen wordt door controle te houden op de ander. Ook ben je afhankelijk van de bevestiging van de ander.

Lees verder na dit blok

Codependentie ontwikkelen

Controlegedrag is een patroon wat veel voorkomt binnen het overlevingsmechanisme van codependentie. Codependentie is een overlevingsstrategie waarbij je please gedrag vertoont en controle probeert te houden over gevoelens en relaties met de mensen in je omgeving.

Het is een gedragspatroon wat vaak ontstaat in disfunctionele omgevingen. Dit patroon zet je door in je volwassen leven. Schuldgevoelens kunnen aan de basis liggen van codependentie. Doordat jij je zo schuldig voelt, ga je namelijk codependent gedrag vertonen. Je geeft jezelf de schuld van alles, je voelt je te verantwoordelijk, bent naar buiten gericht en doet er alles aan om ruzie te voorkomen.

Een sleutel ligt in het doorbreken van het extreme schuldgevoel wat je ervaart. Het is belangrijk dat je leert zien dat niet alles jouw verantwoording is. Dit is een pijnlijk bewustwordingsproces waarin je loskomt van de innerlijke overtuiging dat jij de hele wereld moet dragen.

Omgaan met (een extreem) schuldgevoel

Het doorbreken van een extreem schuldgevoel kan op een aantal manieren.

Wat is jouw waarheid?

Het is van groot belang dat jij jouw waarheid leert ontdekken. Je hebt tot nu toe immers de waarheden van alle mensen om je heen gedragen en hiernaar gehandeld. Het is tijd dat je de dingen gaat zien voor wat ze zijn. Dat is zeer confronterend en pijnlijk.

Heb je een ouder die alcohol verslaafd was? Dan is het belangrijk dat je inziet dat dit geen gezonde situatie was. Dat je hier boos over mag zijn. Dat jij daar geen schuld in hoeft te dragen. Dat je niet voor je deze ouder hoeft te zorgen of hem de hand boven het hoofd hoeft te houden.

Verantwoordelijkheid laten waar deze hoort

Je kunt leren om verantwoordelijkheid daar te laten waar dit hoort te zijn. Dus je hoeft de verantwoording van de ander niet meer te dragen.

Dit proces kan ongemakkelijk voelen. Je bent immers gewend om de wereld te dragen. Toch is het voor jouw proces van groot belang dat je er leert te zijn voor de ander, zonder direct alles over te nemen.

Jouw overtuigingen leren herkennen

Weet jij welke overtuigingen over het leven van jou zijn? En vind je dit ook echt? Het is heel nuttig om te kijken welke overtuigingen jouw ouders en opvoeders hadden. En deze voor jezelf te analyseren.

Bijvoorbeeld: je ouders vonden niets doen absoluut geen optie. Dat typeerden ze als lui. Met deze overtuiging ben je opgegroeid. Als je vijf minuten stil zit hoor je de stem van je ouders in je achterhoofd. Dit geeft een schuldgevoel. Dus ga je toch nog maar even de vaat inpakken, of de was wegvouwen.

Kijk eens voor jezelf: vind je echt dat niets doen betekent dat je lui bent? Of heb je als HSP’er het juist nodig om niets te doen, zodat je weer kunt opladen. Hiermee creëer je jouw eigen regels, normen en waarden! En kom je stapje voor stapje los van het schuldgevoel wat dit losmaakt in jou.

De kracht van familieopstellingen

Codependentie, hooggevoeligheid en afwijzingsgevoeligheid hebben vaak een oorsprong in het familiesysteem. In het familiesysteem vind je dynamieken, die je herhaalt in je volwassen leven. Dit zijn patronen die we zelf vaak niet scherp zien, omdat ze zo logisch lijken. Systemisch werken gaat over de verborgen dynamiek zichtbaar maken.

Door een familieopstelling te doen kun je aan de slag met jouw extreme schuldgevoel. Familieopstellingen kun je in verschillende vormen doen. Binnen Voorwaarts in Ontwikkeling is een familieopstelling een belangrijke pijler binnen de persoonlijke coaching. De opstellingen kunnen gedaan worden met poppetjes, vloerankers maar ook met paarden.

De kracht van de paarden zit in het feit dat paarden spiegelen en een systeem altijd kloppend willen maken. In de paardenkudde is overleven strategie nummer 1. Wanneer er sprake is van disbalans in de kudde moet dit hersteld worden, anders overleeft het paard niet.

Tijdens een systemische opstelling tussen de paarden lijkt het erop dat paarden onduidelijk gedrag bij mensen direct testen om duidelijkheid in de ordening te krijgen. Mensen kunnen langer zonder deze ordening functioneren voordat we ons bewust worden van de gevolgen hiervan. Vaak hebben we dan al last van verschillende fysieke en/of lichamelijke klachten.

Zie ook: systemisch werk

Wat kunnen wij voor jou betekenen?

In de kennisbank van Liemburg Voorwaarts in Ontwikkeling vind je tientallen blogs met waardevolle tips en adviezen. Heb je deze blogs bijvoorbeeld al gelezen:

• Gevoelig voor incongruent gedrag
• Energiemanagement voor hooggevoelige mensen
• Angst voor zichtbaarheid: wat nu?